Creator ineffabilis!… da mihi intelligendi acumen, retinendi capacitatem, addiscendi modum et facilitatem, interpretandi subtilitatem, loquendi gratiam copiosam; ingressum instruas, progressum dirigas, egressum compleas…

Creator ineffabilis [+]

Editio Leonina Operae Omniae Sancti Thomae Aquinatis

Ο Ακινάτης έβλεπε το καθήκον του ως καθηγητής θεολογίας ως σοβαρό λειτούργημα. Είχε υψηλή αντίληψη για τη θέση του διδασκάλου της θεολογίας. Σε ένα απόσπασμα του (Quodl. 1, 14) θίγει το ερώτημα αν οι ποιμένες των ψυχών ή οι καθηγητές της θεολογίας έχουν σημαντικότερη θέση στη ζωή της Εκκλησίας, και δήλωνε υπέρ της δεύτερης επιλογής. Δίνει λοιπόν την εξής εξήγηση για την άποψή του: στην κατασκευή ενός κτιρίου ο αρχιτέκτονας, ο οποίος σχεδιάζει το έργο και διευθύνει την κατασκευή, στέκεται πάνω από τους εργάτες που κατασκευάζουν το κτίριο. Στην οικοδόμηση του θείου οικοδομήματος της Εκκλησίας και στη φροντίδα των ψυχών, τη θέση του αρχιτέκτονα κατέχουν οι επίσκοποι, αλλά και οι καθηγητές θεολογίας, που μελετούν και διδάσκουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η φροντίδα των ψυχών.

Το πόσο σοβαρά αντιμετώπιζε ο Θωμάς το έργο του, φαίνεται επίσης στις διάφορες δηλώσεις στα περιστασιακά γραπτά του, που έτοιμος πάντα στο πνεύμα υπηρεσίας, συνέθεσε για εκείνους που ζητούσαν τη συμβουλή του. Στην συγγραφή De sortibus (Περί των κλήρων) δηλώνει ότι χρησιμοποιεί τον χρόνο των διακοπών του για να δώσει μια επιθυμητή απάντηση σε διάφορα ζητήματα. Αυτή η σοβαρή και αποκλειστική αφοσίωση στο επάγγελμά του, μια αφοσίωση που ασκούταν με την πλήρη ενέργεια ενός πλούσια προικισμένου μυαλού, που έγινε όλο και πιο γόνιμο και έντονο μέσω μιας ακούραστης λογοτεχνικής δραστηριότητας, έδωσε στον Θωμά υψηλή φήμη στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού.

Όπως αναφέρει ένας από τους βιογράφους του (Guglielmo de Tocco), ο Ακινάτης επαινούταν ιδιαίτερα για την πρωτοτυπία του, την προοδευτικότητα του και την ανεξαρτησία των διαλέξεών του: «Έφερνε νέα άρθρα στις διαλέξεις του, καθιέρωσε μια νέα και σαφή μέθοδο επιστημονικής έρευνας και σύνθεσης, και ανέπτυξε νέες αποδείξεις στην επιχειρηματολογία του. Όλοι όσοι τον άκουγαν να διδάσκει έτσι για νέα πράγματα και να λύνει απορίες και δυσκολίες με νέα επιχειρήματα, δεν μπορούσαν παρά να πιστέψουν ότι ο Θεός είχε φωτίσει αυτόν τον στοχαστή με ακτίνες νέου φωτός». Ο Θωμάς δεν ήταν καθηγητής που μπορούσε να εκτελέσει το καθήκον του περπατώντας σε παλιά μονοπάτια και ικανοποιώντας τον εαυτό του με παλιές ιδέες.

Τα λογοτεχνικά έργα του Αγίου Θωμά είναι εκπληκτικά στην έκτασή τους, παρόλο που δεν έφτασε στην ηλικία των πενήντα ετών, και μεγάλο μέρος του χρόνου του αφιερώθηκε στη διδασκαλία και στις διάφορες ασχολίες της μοναχικής του ζωής.  Όπως συμβαίνει συχνά με τους σχολαστικούς συγγραφείς, ορισμένα απόκρυφα έργα έχουν συμπεριληφθεί στον παραδοσιακό κατάλογο των γραπτών του Θωμά. Όμως έχει γίνει πολλή δουλειά στην κριτική διερεύνηση των κειμένων και των γραπτών του. Το έργο της διάκρισης του γνήσιου από τα πλαστά έργα γίνεται δυνατό μέσω της διατήρησης παλαιών και αξιόπιστων καταλόγων των γραπτών του Αγίου Θωμά και της εξέτασης της παράδοσης των χειρογράφων.

[Dominus] – Bene, Thoma, scripsisti de me… Quam recipies a me pro tuo labore mercedem?

[Thoma] – Domine, non nisi Te.

Α. Φιλοσοφικά έργα

α. Υπομνήματα στον Αριστοτέλη:

1. Στα Φυσικά (1261-1264).

2. Στo Περί των Ηθικών Νικομαχείων (1261-1264).

3. Στο Περί Αναλυτικών Υστέρων (1268).

4. Στο Περί μνήμης και αναμνήσεως (1268).

5. Στο Περί αισθήσεως και αισθητών (1268-1269).

6. Στο Περί ερμηνείας (1269-1271).

7. Στο Περί των Μετεωρολογικών (έως β. Β’, διάλεξη 10η, 1269-1271).

8. Στο Περί ψυχής (1270-1272).

9. Στα Μεταφυσικά (1271-1272).

10. Στο Περί ουρανού και γης (μέχρι το β. Γ’, διάλεξη 8η, 1272).

11. Στο Περί γενέσεως και φθοράς (β. Α’, διαλέξεις 1η-17η, 1272).

12. Στο Περί πολιτικών (Βιβλία 1-3, 6, 1272).

β. Υπόμνημα στο Περί Αρχών του Πρόκλου (1270).

γ. Μικρότερα φιλοσοφικά έργα (Opuscula):

1. De falaciis (Περί πλανών, 1246-1248).

2. De propositionibus modalibus (Περί τροπικών προτάσεων, 1251).

3. De principiis naturae (Περί των αρχών της φύσης, 1255).

4. De ente et essentia (Περί του όντος και της ουσίας, 1252-1256).

5. De substantiis separatis (Περί των πνευματικών ουσιών που υπάρχουν ανεξάρτητα από την ύλη, 1268).

6. De secreto (Περί μυστικού, 1269).

7. De occultis operationibus naturae (Περί των κρυφών ενεργειών της φύσης, 1269-1272).

8. De aeternitate mundi contra murmurantes (Περί της αιωνιότητας του κόσμου κατά των μουρμούρηδων, 1270).

9. De unitate intellectus contra Averroistas (Περί της ενότητας της νόησης ενάντια στους Αβερροηστές, 1270).

10. De motu cordis (Περί της κίνησης της καρδιάς, 1270-1271).

11. De mixtione elementorum (Περί του μίγματος των στοιχείων, 1271).

Β. Έργα κυρίως με θεολογικό περιεχόμενο

α. Γενικές εκθέσεις συστηματικής θεολογίας:

1. Scriptum super Sententiis (Υπομνήματα στα τέσσερα βιβλία των Απόψεων του Πέτρου του Λομβαρδού· ένα μεταγενέστερο υπόμνημα του Θωμά στο πρώτο βιβλίο των Απόψεων έχει χαθεί· 1253- 1255).

2. Compendium theologiae ad Reginaldum (Σύνοψη θεολογίας προς τον Ρετζινάλδο, γραμμένο μετά το 1260).

3. Summa theologica (Σούμα θεολογίας). Το πρώτο (Prima) και το δεύτερο (Secunda) μέρος της Σούμας χρονολογούνται από τα έτη 1266-1272. Το τρίτο μέρος (Tertia), που γράφτηκε 1272-1273, έμεινε ημιτελές. Η ολοκλήρωσή του (το λεγόμενο Supplementum) είναι από το χέρι του Reginaldus de Piperno.

β. Τα «Ζητήματα»:

2. Questiones disputatae (Διαλεκτικά Ζητήματα):

(α) De veritate (Περί αλήθειας, 1256-1259).

(β) De potentia (Περί της δύναμης του Θεού, 1260-1268).

(γ) De spiritualibus creaturis (Περί των πνευματικών πλασμάτων, 1260-1268).

(δ) De anima (Περί ψυχής, 1260-1268).

(ε) De unione Verbi incarnati (Περί της ένωσης του Ενσαρκωμένου Λόγου, 1260-1268).

(στ) De malo (Περί κακού, 1260-1268).

(ζ) De virtutibus in communi (Περί των αρετών γενικά, 1269- 1272).

(η) De virtutibus cardinalibus (Περί των βασικών αρετών, 1269- 1272).

(ι) De caritate (Περί αγάπης, 1269-1272).

(κ) De correctione fraterna (Περί αδελφικής νουθεσίας, 1269- 1272).

(λ) De spe (Περί ελπίδας 1269-1272).

(μ) De beatitudine (Περί μακαρισμού, 1269-1272).

 2. Quaestiones quodlibetales (Ποικίλα Ζητήματα, Βιβλία 1-6 γραμμένα στο Παρίσι, 1269-1272· βιβλία 7-11, στην Ιταλία, 1265-1267).

γ. Μικρότερα έργα (Opuscula) που αφοράνε κυρίως το δόγματα:

1. In Boethium De Trinitate (Υπομνήμα στο Περί Τριάδος του Βοηθίου, 1257-1259).

2. In Boethium De hebdomadibus (Υπομνήμα στο Περί Εβδομάδων του Βοηθίου, 1257-1259).

3. De articulis fidei et sacramentis (Περί των άρθρων της πίστεως και των Μυστηρίων, 1261).

4. In Dionysium De divinis Nominibus (Υπομνήμα στο Περί θείων Ονομάτων του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, 1261-1268).

5. In primum decretalem (Εξήγηση του πρώτου βιβλίου του Διατάγματος).

6. In secundum decretalem (Εξήγηση του δεύτερου βιβλίου του Διατάγματος).

7. Responsio ad Bernardum abbatem (Απάντηση προς τον Βερνάρδο Ayglerius, ηγούμενο του Monte Cassino· άγνωστη ημερομηνία).

δ. Απολογητικά έργα:

1. Summa contra gentes (Σούμα κατά των εθνικών, κυρίως κατά των Αράβων, 1259-1264).

2. Contra errores Graecorum (Κατά των λαθών των Ελλήνων, 1261-1264).

3. De rationibus fidei contra Saracenos, Graecos et Armenos (Περί των λόγων της πίστης κατά των Σαρακηνών, των Ελλήνων και των Αρμενίων, 1261-1268).

ε. Πρακτική θεολογία, φιλοσοφία του δικαίου, κοινωνικό δίκαιο, το κράτος:

1. De judiciis astrorum (Περί των κρίσεων των άστρων, 1260).

2. De emptione et venditione (Περί αγοραπωλησίας, 1262).

3. De regimine principum ad regem Cypri (Περί της διακυβέρνησης των Πριγκίπων προς τον Βασιλιά της Κύπρου· τα βιβλία I και II, κεφ. 1-4, είναι του Θωμά, πιθανώς περίπου το 1266, τα υπόλοιπα είναι του Πτολομαίου της Lucca).

4. De regimine Judaeorum ad ducissam Brabantiae (Περί της κυβέρνησης πάνω στους Εβραίους προς της δούκισσα της Βραβάντης, 1263-1267).

5. De sortibus (Περί των κλήρων, 1269-1272).

6. De forma absolutionis (Περί του τύπου της Απόλυσης των αμαρτιών, 1269-1272).

ζ. Πνευματικότητα, ασκητική και μοναστική ζωή:

1. Principia (Εναρχικές ομιλίες, ως καθηγητής στο 1252, και ως διδάκτορας στο 1256).

2. Contra impugnantes Dei cultum et religionem (Κατά εκείνων που πολεμούν ενάντια της Θείας λατρείας και της θρησκείας, 1256-1257).

3. Officium Corporis Christi (Ακολουθία της Πανήγυρης του Corpus Christi με ευχαριστιακούς ύμνους, 1264).

4. Expositio Orationis dominicae (Ανάλυση του Πάτερ Ημών, 1268-1273).

5. Expositio Symboli Apostolorum (Ανάλυση του Συμβόλου των Αποστόλων, 1268-1273).

7. De perfectione vitae spiritualis (Περί της τελειότητας της πνευματικής ζωής, 1269).

6. Collationes dominicales (Κυριακάτικα κηρύγματα, 1268-1273).

8. Contra doctrinam retrahentium a religione [γνωστό ώς Contra retrahentes] (Κατά του δόγματος εκείνων που προσπαθούν να αποσύρουν τους ανθρώπους από τη μοναστική ζωή, 1271).

9. Expositio de salutatione angelicae (Ανάλυση του Ευαγγελισμού, 1268-1273).

10. Epistola ad quendam fratrem de modo studendi (Επιστολή σε έναν μοναχό συνάδελφο περί της μεθόδου μελέτης, άγνωστη ημερομηνία).

11. De duobus praeceptis caritatis et decem legis praeceptis (Περί των δύο διαταγών της αγάπης και των δέκα εντολών του Νόμου, άγνωστη ημερομηνία).

12. Creator ineffabilis (Ανείπωτε Δημιουργέ, προσευχή πριν το διάβασμα, άγνωστη ημερομηνία)

η. Βιβλική ερμηνευτική:

2. In Jeremiam (Ανάλυση του βιβλίου του Ιερεμία, 1248-1252).

3. Super Isaiam (Ανάλυση του του βιβλίου του Ησαΐα, 1252).

4. Super Iob (Ανάλυση του βιβλίου του Ιώβ, 1260).

5. Super Mattheum (Διαλέξεις πάνω στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, 1269-1270).

6. Super Ioannem (Διαλέξεις πάνω στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, συντάχθηκε από τον Ρετζινάλδο του Πιπερνό, 1269-I272).

7. In Epistolas S. Pauli (Επεξηγήσεις των Επιστολών του Αγίου Παύλου: Υπομνήματα στην προς Ρωμαίους επιστολή, και στην Α’ Κορ. 1-10 από τον ίδιο τον Θωμά· τα υπόλοιπα είναι πιστή μεταγραφή των διαλέξεών του από τον Ρετζινάλδο του Πιπερνό, 1269-1273).

8. Catena aurea super IV Evangelia (Χρυσή Αλυσίδα: μια επεξήγηση των τεσσάρων Ευαγγελίων με σύνδεση αποσπασμάτων από τους Πατέρες. Η Αλυσίδα κατά Ματθαίο γράφτηκε μεταξύ 1261 και 1264· τα άλλα ολοκληρώθηκαν πριν από το 1272).

9. Super Psalmos (Ανάλυση του βιβλίου των Ψαλμών, έως Ψαλμ. 51, 1273).