Ο Άγιος Θωμάς

Προφίλ αγιότητας του Θωμά Ακινάτη.

Ο Θωμάς κατείχε όλες τις ηθικές αρετές στον ύψιστο βαθμό και ήταν τόσο συνδεδεμένες μεταξύ τους, ώστε ενώθηκαν σε εκείνη την αγάπη «που δίνει μορφή στις πράξεις όλων των αρετών» (S.Th. IIa-IIae q. 23 a. 8). Αν στη συνέχεια αναζητήσουμε τα σωστά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγιότητάς του, είμαστε οι πρώτοι που θα βρούμε εκείνη την αρετή για την οποία ο Θωμάς φαινόταν να μοιάζει με αγγελικές φύσεις, δηλαδή την αγνότητα, για την οποία ήταν άξιος να ζωσθεί στους γοφούς του από τους Αγγέλους με μια μυστικιστική ζώνη, αφού τη διατήρησε ανέπαφη σε μια πολύ επικίνδυνη δοκιμή.

Η απομάκρυνση από τα επίγεια αγαθά και η περιφρόνηση για τις τιμές συνόδευαν αυτήν την διακεκριμένη αγνότητα. Και ξέρουμε πώς κατέκτησε, με ύψιστη σταθερότητα, το πείσμα των συγγενών που ήθελαν να τον κρατήσουν στην άνετη κοσμική ζωή με κάθε τρόπο, και πώς αργότερα, που του πρόσφερε ο Ανώτατος Ποντίφικας τα ιερατικά αξιώματα, τον παρακάλεσε να μην του επιβάλει αυτό το βάρος, που ήταν τρομερό γι’ αυτόν. Αλλά το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της αγιότητας του Θωμά είναι αυτό που ο Παύλος αποκαλεί «γλώσσα της σοφίας» (Α’ Προς Εφ. 12,8), δηλαδή αυτή η ένωση της διπλής σοφίας: της αποκτηθείσας και της έμφυτης, οι οποίες αρμόζουν τέλεια με την ταπείνωση, την αγάπη στη προσευχή και την αγάπη προς τον Θεό.

Όσο για την ταπεινοφροσύνη, την οποία ο Θωμάς έθεσε ως θεμέλιο όλων των άλλων αρετών του, αυτή εκδηλώθηκε με την τοποθέτησή της στις πράξεις της καθημερινής του ζωής, από την υπακοή του ως ενός υποταγμένου μοναχού. Αυτή η ταπεινοφροσύνη εμφανίζεται περισσότερο  στην ανάγνωση των γραπτών του, από τα οποία πηγάζει κάθε ευλάβεια προς τους Πατέρες της Εκκλησίας, και μάλιστα, «αφού είχε προς τους αρχαίους διδασκάλους μια υπέρτατη ευλάβεια, έτσι φαίνεται ότι κληρονόμησε απ’ αυτούς τη νοημοσύνη όλων» (Card. Caietanus).

Το ίδιο αποσαφηνίζεται παίρνοντας υπόψη το γεγονός, που για τον θρίαμβο της αλήθειας, σωστά χρησιμοποίησε, όλες τις δυνάμεις της θεϊκής του ιδιοφυΐας, χωρίς να αναζητά καθόλου τη δική του δόξα. Έτσι, ενώ οι φιλόσοφοι συχνά επιδιώκουν, ως στόχο, τη δική τους φήμη, εκείνος αντ’ αυτού προσπαθούσε, διδάσκοντας τις διδασκαλίες του, να συσκοτίσει τον εαυτόν του, ακριβώς έτσι ώστε το φως της θείας αλήθειας να λάμψει από μόνο του. Αυτή η ταπεινοφροσύνη, λοιπόν, σε συνδυασμό με την καθαρότητα της καρδιάς, για την οποία μιλήσαμε, και τη μεγάλη επιμονή στις ιερές προσευχές, έκαναν την ψυχή του Θωμά υπάκουη και τρυφερή, τόσο στο να δέχεται όσο και  στο να ακολουθεί τις ωθήσεις και τις φωτίσεις του Αγίου Πνεύματος, στο οποίο συνίσταται η ουσία του στοχασμού [θεώρησης]. Για να την παρακαλέσει από ψηλά, συχνά απείχε από κάθε τροφή, περνούσε ολόκληρες νύχτες σε συνεχή προσευχή, κατά καιρούς με την ορμή μιας αφελούς ευσέβειας ξάπλωνε το κεφάλι του στο αρτοφόριο του Αγιοτάτου Μυστηρίου και συνεχώς γύριζε  τα μάτια του και το θλιμμένο του πνεύμα στην εικόνα του Εσταυρωμένου Ιησού, που ήταν το σπουδαιότερο βιβλίο από το οποίο έμαθε όλα όσα ήξερε.

Tardiloquum te esse iubeo et tarde ad locutorium accedentem; conscientiae puritatem amplectere. Orationi vacare non desinas; cellam frequenter diligas…

De modo studendi [+]

Επειδή γι’ αυτόν ήταν ένα βέβαιο δόγμα ότι η αγάπη του Θεού πρέπει πάντα να αυξάνεται μέσα μας «σύμφωνα με την πρώτη εντολή: «Θα αγαπήσεις τον Θεό τον Κύριό σου με όλη σου την καρδιά», γιατί το ολόκληρο και το τέλειο είναι το ίδιο πράγμα… Ο σκοπός της εντολής είναι η αγάπη, όπως μας διδάσκει ο Απόστολος (Α’ Προς Τιμ. 1,5), τώρα κανένα μέτρο δεν επιβάλλεται στο σκοπό, αλλά μόνο στα πράγματα που υπηρετούν στο σκοπό» (S.Th. IIa-IIae q. 184 a. 3). Και αυτός είναι ο λόγος που η τελειότητα της αγάπης εμπίπτει υπό εντολή, γιατί αυτή (η τελειότητα της αγάπης) είναι ο σκοπός στον οποίο όλοι πρέπει να τείνουν σύμφωνα με την κατάστασή τους. Και επειδή «το χαρακτηριστικό αποτέλεσμα της αγάπης είναι το να τείνει ο άνθρωπος προς τον Θεό ενώνοντας τη στοργή του μαζί του, ώστε να μη ζει πλέον για τον εαυτό του αλλά για τον ίδιο τον Θεό» (S.Th. IIa-IIae q. 1 a. 6 ad 3), βλέπουμε πως στον Θωμά η θεία αγάπη, μαζί με αυτή τη διπλή σοφία (φυσική και υπερφυσική), αύξησε αδιάκοπα, σε σημείο να γεννά μέσα του τη τέλεια λήθη του εαυτού του, έτσι ώστε, αφού του είπε ο Σταυρωμένος Ιησούς: «Θωμά, έγραψες καλά για μένα», και ρώτησε: «Τι ανταμοιβή θέλεις για το έργο σου;», εκείνος απάντησε: «Εσένα μόνο, ω Κύριε!».

Ως εκ τούτου, υποκινούμενος από τη φιλανθρωπία, απασχολούταν επιμελώς προς όφελος των άλλων με τη συγγραφή εξαιρετικών βιβλίων, βοηθώντας τους αδελφούς του στη δουλειά τους και τους φτωχούς στις ανάγκες τους. Επίσης αποδίδοντας την υγεία στους ασθενείς, όπως συνέβη στη Βασιλική του Βατικανού, όπου κήρυξε με επισημότητα το Πάσχα, όταν μια γυναίκα ξαφνικά απελευθερώθηκε από μια ακλόνητη ροή αίματος με το να αγγίξει το στρίφωμα του χιτώνα του.

Δεν αρκούσε στον Αγγελικό Διδάσκαλο να μάθει τα μυαλά των ανθρώπων, αλλά με κάθε μελέτη προσπαθούσε να διεγείρει τη θέλησή τους να ξαναγαπήσουν εκείνη την «αγάπη», που είναι η αιτία όλων των πραγμάτων: «Η αγάπη του Θεού». Βεβαιώνεται με μια μεγαλειώδη φράση, «είναι εκείνο που εμφυσάει και δημιουργεί καλοσύνη στα πράγματα» (S.Th. I q. 20 a. 2), και δεν κουράζεται, ασχολούμενος ένα προς ένα με τα διάφορα μυστήρια, να εικονογραφεί αυτή τη διάχυση της θείας καλοσύνης. «Ανήκει», λέει, «στη φύση του υπέρτατου αγαθού, που στον υψηλότερο βαθμό μεταδίδει τον εαυτό του, και αυτό έγινε κυρίως από τον Θεό με την Ενσάρκωση» (S.Th. III q. 1 a. 1).

Επειδή η αληθινή επιστήμη και η ευσέβεια, που είναι ο σύντροφος όλων των αρετών, είναι θαυμάσια ενωμένα μεταξύ τους, και εφόσον ο Θεός είναι η ίδια αλήθεια και αγαθότητα, σίγουρα δεν θα αρκούσε, για να αποκτηθούν η δόξα του Θεού και η σωτηρία των ψυχών – ο κύριος και ειδικός σκοπός της Εκκλησίας – οι ιεροί λειτουργοί να ήταν καλά εκπαιδευμένοι στη γνώση των πραγμάτων, αν δεν ήταν επίσης άφθονα προικισμένοι με κατάλληλες αρετές. Τώρα αυτή η ένωση της διδασκαλίας με την ευσέβεια, της πολυμάθειας με την αρετή της αλήθειας με τη φιλανθρωπία, ήταν πραγματικά μοναδική στον Αγγελικό Διδάσκαλο, στον οποίο αποδόθηκε το σήμα του ήλιου, διότι, ενώ φέρνει το φως της επιστήμης στο νου, ανάβει τη φλόγα της αρετής στη θέληση των ανθρώπων.

Omnibus te amabilem exhibe; nihil quaere penitus de factis aliorum; … de verbis et factis saecularium nullatenus te intromittas; discursus super omnia fugias; sanctorum et bonorum imitari vestigia non omittas…

De modo studendi [+]

Φαινόταν ότι ο Θεός, η πηγή κάθε αγιότητας και σοφίας, ήθελε να δείξει στον Θωμά πώς αυτά τα δύο πράγματα βοηθούν το ένα το άλλο, δηλαδή πώς η άσκηση των αρετών διαθέτει στον άνθρωπο τον στοχασμό της αλήθειας και με τη σειρά του ο προσεκτικός διαλογισμός της αλήθειας κάνει πιο αγνές και τελειότερες τις ίδιες τις αρετές. Διότι όποιος ζει ακέραιος και αγνός, και με την αρετή κρατά υπό έλεγχο τα πάθη του, σχεδόν απαλλαγμένος από κάθε εμπόδιο θα μπορέσει να ανυψώσει το πνεύμα του στα ουράνια πράγματα πολύ πιο εύκολα και να επικεντρωθεί καλύτερα στα βαθιά μυστήρια της Θεότητας, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Θωμά: «Η ζωή είναι πρώτη από το δόγμα, γιατί η ζωή οδηγεί στην γνώση της αλήθειας» (Comment. in Matth., c. V). Αν ο άνθρωπος έχει βάλει όλη του τη μελέτη για να γνωρίσει τα πράγματα που είναι πάνω από τη φύση, θα αισθανθεί ενθουσιασμένος με το τέλειο τρόπο ζωής. Και μια τέτοια γνώση, της οποίας η ομορφιά τον απαγάγει και τον τραβάει προς τον εαυτό της, δεν θα μπορούσε ποτέ να ειπωθεί ότι είναι άνυδρη και αδρανής, αλλά ενεργή σε υπέρτατο βαθμό.

Κανένα άλλο πράγμα δεν δείχνει πιο ανοιχτά αυτή τη δύναμή, όχι μόνο της εφευρετικότητάς, αλλά και της αγάπης του, όπως το γεγονός που  συνέθεσε μια ακολουθία για το Αγιότατο Μυστήριο. Και τόση αγάπη είχε προς τη Θεία Ευχαριστία κατά τη διάρκεια όλης του της ζωής, που την δήλωσε πριν μεταλάβει την ώρα του θανάτου του: «Σε λαμβάνω, λυτρωτικό τίμημα της ψυχής μου. Από αγάπη για σένα μελέτησα, αγρυπνούσα πολλές νύχτες και καταπονήθηκα. Για Σένα κήρυξα και δίδαξα. Ποτέ δεν μίλησα εναντίον Σου. Ούτε επέμεινα με πείσμα στις απόψεις μου. Αν ποτέ εκφράστηκα λανθασμένα για αυτό το Μυστήριο, υποτάσσομαι στην κρίση της αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας, στην υπακοή της οποίας αποχωρίζομαι από αυτόν τον κόσμο».

[1] Etymology (Latin): Deus (“god”) + pariō (“I bear [offspring]”) + –us (suffix forming adjectives), calque from Koine Greek Θεοτόκος‎ (“birth-giver of God”).